Congo, mono me kwenda.

Vertaald uit het monokitouba: Congo, ik ben er vandoor.


In regenachtig Rotterdam slaan de druppels op de ruiten. Het is inmiddels drie weken geleden dat ik uit Congo ben vertrokken, als ik me realiseer dat er nog een laatste update op internet mist. Direct dwaal ik af naar de talloze hilarische, spannende en ook indrukwekkende momenten van de afgelopen 8 maanden, iets wat zonder twijfel enorme indruk op me heeft gemaakt. Zeker na een eerste werkweek in Nederland, lijken al die gebeurtenissen heel ver weg van de dagelijkse bezigheden hier, wat het contrast alleen maar groter maakt.

Terug thuis in Steenbergen rijden we door de stad, als ik plotseling bij een gelijkwaardige kruising de naderende auto op een melodisch ritme van de claxon trakteer. Mijn broer Matthijs kijkt me vreemd aan en ik realiseer me dat dit inderdaad overbodig is als ik een land rij waar de verkeersregels wel in acht worden genomen (of überhaupt bestaan).

De verkeerschaos, maar ook de cultuur, de corruptie, het klimaat en de armoede zijn slechts enkele van de elementen die dit land zo ver verwijderen van wat we in Europa gewent zijn, maar ook de elementen die de ervaring zo typisch Afrikaans en uitermate bijzonder maken. File leed wordt bijvoorbeeld ook enkel ervaren door de expats, waar een Congolees die in de file staat op de vraag of ie het vervelend vindt antwoord: Mwa, c’est L’Afrique.

Een karakteristiek ‘Afrika-element’ wat ik niet zal vergeten is de onmiskenbare geur die in de straten hangt. Het valt te omschrijven als een combinatie van brandgeur van de vele vuilverbrandingen langs de kant van de weg, die het effect van de geur van rottend afval tegen moet gaan; de geur van stof die in het droge seizoen zo sterk is dat je het kan proeven, gemixt met de geur van stalletjes die vis verkopen en een openlucht barbecue gehouden op een gerecycled olievat, wat de lucht die je inademt tot een geconcentreerd Afrika-bouquet maakt.

In een land waar de persoonlijke drijfveren en ambities van mensen mijlenver verwijderd zijn van hetgeen de mensen beweegt in Europa, is het begrijpelijk dat sommige gebeurtenissen in eerste instantie onverklaarbaar lijken. Zoals de serveerster die dolgraag bij de brouwerij wilde werken, maar nadat ze van ons hoorde dat dat daadwerkelijk inhield dat je dan toch echt 40 uur per week moest werken ging ze liever naar de overheid; een full time salaris en als je twee weken per maand thuis blijft mist niemand je. Tja.

Zo is status is voor een Congolees vreselijk belangrijk. Een mooi voorbeeld hiervan is een uniek Congolees fenomeen: de Sapeurs, of kortweg de sap. Een Sapeur stopt elke spaarcent in zijn uiterlijke vertoning, al heeft dat tot resultaat dat hij geen dak boven zijn hoofd heeft. Let wel, het gaat dan om echte Hugo Boss pakken en Armani schoenen, en dat voor een straatarme Congolees. Op zondag zijn de sap dan ook een merkwaardig fenomeen in de volksbuurten, waar ze dan rondparaderen en bijzonder aanzien genieten van hun buurtbewoners terwijl ze onder luid gejoel door de straten lopen.

Of de jongen die elke morgen om geld bedelde als we gingen ontbijten. In het begin ben je er gevoelig voor en geef je zo’n jongen het lokale equivalent van een euro. Fout gedacht, binnen een week was de groep gegroeid naar 6 jongens. Geen goed plan dus, dat werkt niet. Andere tactiek: nadat ik hem 100 franc had gegeven deed ik hem het voorstel dat hij 3000 franc kon verdienen als hij de volgende dag onze auto zou wassen. Zelfde tijd, zelfde plek. De volgende dag was hij in geen velden of wegen te bekennen, om een dag later weer te verschijnen met hetzelfde verhaal. Waarschijnlijk verdiende hij voldoende met het bedelen en was dat minder inspanning dan het autowassen. Wij gaven het op. Begrip laat soms lang op zich wachten, maar hoe langer je ondergedompeld bent in een samenleving, hoe meer je ervan gaat begrijpen.

Zo hebben we achteraf smakelijk kunnen lachen om het team van 8 man dat nodig bleek om een tafelvoetbaltafel in elkaar te zetten. Het opnieuw uit elkaar halen wat diverse malen nodig was tijdens het montageproces werd veroorzaakt door de volgorde van monteren die cruciaal was, en uitgebreid in de handleiding was beschreven. De mannen hadden echter alle onderdelen uitgepakt en zonder te kijken al het verpakkingsmateriaal inclusief onderdeelnummertjes weggegooid. In eerste instantie reageer je dan licht geïrriteerd, zwaaiend met de handleiding. Tja, de handleiding…je kan van een Congolees natuurlijk ook niet verwachten dat ze bekend zijn met Ikea.

Ze moeten af en toe ook met volstrekt onbegrip naar die Nederlanders hebben gekeken… Werkend van zonsopkomst tot ’s avonds laat, zich drukmakend om alles wat bijna wel klopt (het gaat tenslotte om het perspectief!) en de terugkomende vraag: “Heb jij geen lokale vriendin?” –Nee, ik heb er al een in Europa. “Aha. Maar waarom heb je dan geen Congolese ‘petite amie (vriendin)’? Heel serieus kwam een beveiligingsman van de brouwerij een keer naar me toe met de mededeling dat hij een hele knappe zus had en dat ik haar zo mocht hebben. Probeer dan maar eens niet te lachen als je het aanbod heel serieus en beleefd afslaat.

Hoewel het standaardantwoord op de vraag hoe het gaat “het gaat een beetje” blijkt te zijn, was het tijdens mijn reis door de binnenlanden overduidelijk zichtbaar dat mensen met soms bijzonder weinig materiële zaken nog steeds intens gelukkig kunnen zijn. Ook de sociale structuur is heel bijzonder: hele families leven van het inkomen van een enkel persoon die zichzelf volledig wegcijfert, terwijl een ander persoon zijn gehele salaris overmaakt naar een jonger broertje in het buitenland om hem de kans te geven om te studeren. Indrukwekkend.

Enfin, verhalen te over, en ik denk nog wel tientallen pagina’s te kunnen vullen terwijl ik nu glimlachend naar het computerscherm staar. Ik denk ook dat jullie vast nog wel een keer vermoeid zullen raken als mijn zin weer eens begint met: “Weet je, in Congo….”. Raak er maar gewend aan!

8 maanden vol ervaringen die ik voor geen goud had willen missen en me altijd zullen bijblijven. Want dit vergeet ik nooit meer.

Steven van Vijver (schrijver en voormalig tropenarts in de DRC) had gelijk:
Afrika is Besmettelijk. En het was zeker niet de laatste keer dat ik voet heb gezet op dit prachtige continent met bijzondere mensen. Mono me kwenda Congo, mais je reviendra.